ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΣΤΟ ΓΟΥΔΙ

Του Νικολάου Ευστ. Χούτα: Πολιτικού Επιστήμονα (M.Sc.) Υποψ. Διδάκτορα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας

Α. Η Ελλάδα των αρχών του 20^ου αιώνα, αν και ενσωματωμένη στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, σε επίπεδο εσωτερικών παραγωγικών δομών παρουσίαζε την εικόνα ενός προ-καπιταλιστικού κοινωνικού σχηματισμού με απούσες ισχυρές ενδογενείς ομάδες συμφερόντων και πανταχού παρόντα έναν κρατικό μηχανισμό εξαρτώμενο από το θρόνο συνεπισκουρούμενο από μια στρεβλά δομημένη πολιτική ολιγαρχία η οποία ηγούνταν εκτεταμένων δικτύων πολιτικής πελατείας. Αυτή η πραγματικότητα υπέστη κολοσσιαίες μεταβολές με την εκδήλωση του κινήματος στο Γουδί στις 15/8/1909 από τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο. Όπως όλα τα καταλυτικά ιστορικά γεγονότα έτσι και αυτό αναλύεται με τη  προοπτική της μακράς διάρκειας. Η οικονομική δυσπραγία, η ανάφλεξη των εθνικών ζητημάτων, η διανομή της γης και η έντονη δυσαρέσκεια στο στράτευμα ώθησε μια ομάδα στρατιωτικών στην συγκρότηση του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Από τις αρχές του αιώνα επί Γ. Θεοτόκη ο στρατός είχε ενισχυθεί σημαντικά εν όψει των διεθνών εξελίξεων που προμηνύονταν, δεδομένο που ενδυνάμωσε τη θέση του στην σκακιέρα των εσωτερικών πολιτικών πραγμάτων. Οι πληροφορίες για τη δημιουργία του Συνδέσμου διαφέρουν μιλώντας για τον Οκτώβριο του 1908 ή τον Μάιο του 1909. Στις τάξεις του υπήρχαν δυο κυρίαρχες τάσεις, μια προοδευτική κατώτερων αξιωματικών και μια συντηρητικότερη ανώτερων αξιωματικών η οποία τελικώς επικράτησε. Αρχηγός του Συνδέσμου ήταν ο Συνταγματάρχης Ν. Ζορμπάς, ενώ είχαν προσχωρήσει σημαντικά στελέχη των ενόπλων δυνάμεων (Δαγκλής, Καραϊσκάκης, Πάγκαλος, Ζυμβρακάκης, Μαζαράκης-Αινιάν, Λαπαθιώτης). Αξίζει να τονισθεί ότι, από το Γουδί προήλθαν και άλλες προσωπικότητες που διαδραμάτισαν ρόλο στις μετέπειτα εξελίξεις (Ν. Πλαστήρας, Γ. Κονδύλης). Οι ετερόκλητες συμμαχίες εντός του αποτυπώνουν το μέτρο του αναβρασμού που κυριαρχούσε στη χώρα. Τα αιτήματα του Συνδέσμου συμπυκνώνονταν στην απομάκρυνση του διαδόχου Κωνσταντίνου και των πριγκίπων Ανδρέα, Νικολάου και Χριστοφόρου από τις διοικητικές θέσεις στρατού και ναυτικού και σε μια έκκληση για ανακούφιση του λαού «εκ των επαχθών φόρων». Στις 25/7/109 εκείνη οι εξελίξεις είχαν προδιαγραφεί επισπεύδοντας την εκδήλωση του κινήματος 16 μέρες αργότερα όταν η κυβέρνηση Δ. Ράλλη παραιτήθηκε και την εξουσία ανέλαβε κυβέρνηση υπό τον κ. Μαυρομιχάλη αποδεχόμενη το υπόμνημα των στρατιωτικών. Το παρασκήνιο εκείνων των ημερών ήταν έντονο οδηγώντας στον μετριασμό των αξιώσεων των κινηματιών, πράγμα που προκάλεσε την αντίδραση μερίδας αξιωματικών κυρίως του ναυτικού. Η εκρηκτική κοινωνική ατμόσφαιρα εκφράστηκε πανηγυρικά με το συλλαλητήριο της 14^ης Σεπτεμβρίου οργανωμένο από τις συντεχνίες της πρωτεύουσας και με εντολή του Συνδέσμου. Τις επόμενες μέρες έλαβαν χώρα συλλαλητήρια σε όλη τη χώρα. Ήταν φανερό ότι ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος είχε περιβληθεί με τον μανδύα της λαϊκής αποδοχής σε μια συγκυρία ευνοϊκή για κοινωνικούς ανασχηματισμούς.

Β. Διέξοδο σ' αυτήν την αποπνικτική κατάσταση κλήθηκε να δώσει ο πολιτικός εντολοδόχος του Συνδέσμου που με το κύρος και την δημοφιλία τους στους Κρητικούς αγώνες ενέπνεε εμπιστοσύνη, αναλαμβάνοντας να διαχειριστεί τον αναίμακτο συμβιβασμό με την κατεστημένη τάξη και τα ανάκτορα. Ο ερχομός του Ε. Βενιζέλου στην Αθήνα, το Δεκέμβριο του 1909, έκλεισε τον μεγάλο κύκλο των εξελίξεων που πυροδότησαν οι ενέργειες του Συνδέσμου και εγκαινίασε την μετάβαση από την ολιγαρχική φάση της πολιτικής στην Ελλάδα, σε εκείνη όπου κυρίαρχο ρόλο θα είχαν οι μεσαίες τάξεις. Ήταν ο καταλληλότερος εκφραστής των πολιτικών κελευσμάτων της περιόδου τα οποία προβλήθηκαν μέσα από το πνεύμα του κινήματος στο Γουδί. Αντιλήφθηκε ότι η κοινωνία δεν αποζητούσε άγονες ταξικές συγκρούσεις ή μεταβολή του πολιτειακού καθεστώτος, αντίθετα, είχε την ανάγκη πολιτικής μεταρρύθμισης και δημοσιονομικής εξυγίανσης. Η φιλόδοξη προσπάθειά του εντοπίζονταν σε έναν αστικό εκσυγχρονισμό, ευσεβή πόθο των αστών διανοουμένων για μια σύγχρονη δημοκρατία με καθαρά δυτικοευρωπαϊκά πρότυπα. Κατά τον Ν. Σβορώνο, οι βενιζελικές κυβερνήσεις του πρώτου μισού της δεκαετίας του '10 εισήγαγαν τη  έως τότε άγνωστη στην Ελλάδα έννοια του κράτους δικαίου χωρίς βαθιά κατηγοριακά χάσματα ή κοινωνικές ρωγμές.

Γ. Η ποιοτική συνιστώσα σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο συνίστατο στο ότι καθετί το οποίο το κράτος είχε κατορθώσει μέχρι το κίνημα στο Γουδί, επισημοποιήθηκε θεσμικά με το νομοθετικό έργο του Βενιζέλου. Κατά τη διάρκεια του πρώτου εξαμήνου του 1911, ψηφίστηκαν από τη Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του Συντάγματος διαφυλάσσοντας τις βασικές αρχές του Συντάγματος του 1864. Δικαίως ο καθηγητής Εργατικού Δικαίου Ι. Καποδίστριας σημείωνε μεταγενέστερα: « Η μετά την επανάσταση του 1909 εποχή, διακρίνεται δια την ζωηροτάτην κίνησην, ήτις κατ' αυτήν ανεπτύχθη επί της ευρυτέρας νομοθετικής ρυθμίσεως των εργατικών ζητημάτων». Σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο σηματοδοτήθηκε η πρώτη συντονισμένη προσπάθεια του νεοελληνικού κράτους για εξορθολογισμό των δομών του. Όπως υποστήριξε ο Γ. Δαφνής, ο πρωθυπουργός Βενιζέλος χωρίς να καταλύσει «την έμμεσον, την αληθή αστικήν δημοκρατίαν των προκρίτων, προσπάθησε να την ανανεώση».

Δ. Την 1^η Ιουνίου 1911, ο Γεώργιος Α΄ υπέγραψε το αναθεωρημένο Σύνταγμα το οποίο συμπύκνωσε όλο το επιτελούμενο έργο των βενιζελικών κυβερνήσεων της προηγούμενης περιόδου. Με τον τρόπο αυτό εκφραζόταν νομικά η συντελεσθείσα πολιτική άνοδος της αστικής τάξης σηματοδοτώντας την απαρχή ενός θεσμικού εκσυγχρονισμού. Α αναθεώρηση του 1911, ήταν κατά την έκφραση του Α. Σβώλου: «μια ευφυής διέξοδος δια την εγκοίτωσιν της ακαθορίστου μεταρρυθμιστικής κινήσεως» του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Μια αρνητική παράμετρος του κινήματος, σχετίζεται με το ότι εγκαινίασε έκτοτε την έντονη παρέμβαση του στρατού στις πολιτικές εξελίξεις με αυθαίρετο και απονομιμοποιημένο τρόπο φθάνοντας στο χειρότερο σημείο εξήντα χρόνια αργότερα. Βέβαια, το κίνημα στο Γουδί είχε άλλα ελατήρια και οπωσδήποτε έγινε δεκτό ευνοϊκά από το λαό. Η σημαντικότερη στην έως τότε ιστορία του ελληνικού κράτους πολιτική τομή, δηλαδή η στάση στο Γουδί το 1909 και ακολούθως η πρώτη κυβέρνηση Βενιζέλου είχαν οδηγήσει, όπως σημειώνει ο Ν. Σορβώνος: «στην οριστική κατάληψη της πολιτικής εξουσίας από την αστική τάξη».

Ε. Το κίνημα στο Γουδί, τοποθετείται στην ιστορία ως μια δυναμική κίνηση αξιωματικών -υπέρμαχων της μεγάλης Ιδέας - οι οποίοι έχοντας απηυδήσει από τη χαοτική πολιτική κατάσταση προέκριναν ως λύση την ενίσχυση του ρόλου της αστικής τάξης. Επιπλέον, ο λαός εκδήλωση την αντίδρασή του ενισχύοντας την πολιτική του Συνδέσμου επιδιώκοντας έναν αστικό μετασχηματισμό ο οποίος ξεκίνησε αλλά δεν ολοκληρώθηκε... εκατό χρόνια μετά το αίτημα τεκτονικών μετασχηματισμών παραμένει ακλόνητο προκαλώντας για την εκπλήρωσή του τον πολιτικό κόσμο της χώρας.