του σχολικού βιβλίου

Έως λίγες βδομάδες πριν ελάχιστοι γνώριζαν ότι για να φτάσουν τα βιβλία στους μαθητές απαιτείται η εμπλοκή διάφορων φορέων του δημοσίου, αλλά και η σύμπραξη του ιδιωτικού τομέα. Πρόκειται για ένα χρονοβόρο και δαπανηρό "ταξίδι", στο οποίο υψώνονται διάφορα γραφειοκρατικά εμπόδια -κάποιες φορές μοιραία όπως αποδείχθηκε φέτος.
    Για να γίνει αντιληπτό σε όλο του το μέγεθος αυτό το "ταξίδι", αρκεί να ληφθεί υπόψη ότι η περιπέτεια του σχολικού βιβλίου ξεκινά από το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, η έδρα του οποίου βρίσκεται στην Αγία Παρασκευή, για να ολοκληρωθεί στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας ή και πιο μακριά, στις κοινότητες των ομογενών των εξωτερικού. Οι ενδιάμεσοι σταθμοί περιλαμβάνουν τρία υπουργεία, τον Οργανισμό Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (ΟΕΔΒ), το Ελεγκτικό Συνέδριο, το Γενικό Λογιστήριο του κράτους, ιδιώτες τυπογράφους και ιδιώτες μεταφορείς.
    Η εμπλοκή όλων αυτών των υπηρεσιών είναι απαραίτητη για να φτάσουν στους περίπου 1,5 εκατομμύριο μαθητές τα 45 εκατ. αντίτυπα των 1.200 τίτλων που τυπώνονται κάθε χρόνο. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΕΔΒ, 182 τίτλοι καταλήγουν στους μαθητές του δημοτικού, 178 στους μαθητές του γυμνασίου, 207 στους μαθητές του λυκείου και 519 στους μαθητές της τεχνικής εκπαίδευσης. Άλλοι 40 τίτλοι φτάνουν στους ομογενείς μαθητές των Ηνωμένων Πολιτειών και 39 στους ομογενείς της Γερμανίας. Επιπλέον, 15 τίτλοι τυπώνονται για τους παλιννοστούντες και 71 για τους Έλληνες μουσουλμάνους.
    Το πρώτο στάδιο σε αυτό το "ταξίδι", είναι η συγγραφή. Ο συγγραφέας ή οι συγγραφείς ανήκουν συνήθως στο δυναμικό του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, που εποπτεύεται από το υπουργείο Παιδείας. Από στελέχη του ίδιου οργανισμού συγκροτείται και η επιτροπή κρίσης, που αποφαίνεται για το συγγραφικό αποτέλεσμα. Αφού λάβει την έγκριση της επιτροπής, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο εισηγείται την έκδοση του βιβλίου στο υπουργείο Παιδείας. Από το Μαρούσι, όπου εδρεύει το υπουργείο, τη σκυτάλη παίρνει ο Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων στο κέντρο της Αθήνας.
    «Παλαιότερα μπορεί και να χρειαζόταν ένας ή ακόμη και δυο χρόνια για να ολοκληρωθεί η συγγραφή και η εικονογράφηση ενός σχολικού βιβλίου», δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο επικεφαλής της διεύθυνσης Διαχείρισης του ΟΕΔΒ Μάκης Λυκόπουλος. «Ερχόταν το χειρόγραφο στον οργανισμό μας και την εικονογράφηση αναλάμβαναν φημισμένοι ζωγράφοι, όπως ο Φασιανός και ο Τσαρούχης. Γι αυτό τα παλιά βιβλία είχαν ψυχή», προσθέτει νοσταλγικά.
    Η διαδικασία της προεκτύπωσης τελειώνει με το μοντάζ και το φιλμ. Στο μεταξύ, πάντως, ο ΟΕΔΒ έχει ξεκινήσει τη διαδικασία για να λάβει την απαιτούμενη εξουσιοδότηση από τη Γενική Διεύθυνση Κρατικών Προμηθειών του υπουργείου Ανάπτυξης για την προμήθεια του χαρτιού με το οποίο θα τυπωθούν τα βιβλία. Πρόκειται για μια ποσότητα αρκετών χιλιάδων τόνων. Το χαρτί δεν είναι απαραίτητο μόνο για την εκτύπωση των νέων τίτλων αλλά και για την ανατύπωση των παλαιότερων, αφού σε αντίθεση με ό,τι ισχύει σε πολλές χώρες του εξωτερικού τα σχολικά βιβλία δεν επιστρέφονται στο τέλος του σχολικού έτους για να τα χρησιμοποιήσουν οι επόμενες τάξεις.
    Σε αυτό το σημείο, η τύχη του σχολικού βιβλίου βρίσκεται στη λεωφόρο Μεσογείων. Όταν το υπουργείο Ανάπτυξης εγκρίνει το κονδύλι, το μπαλάκι επιστρέφει στην οδό Μητροπόλεως και τον ΟΕΔΒ, οι υπηρεσίες του οποίου προκηρύσσουν διαγωνισμό για την αγορά χάρτου.
    Από γραφειοκρατικής άποψης, ο διαγωνισμός δεν είναι καθόλου απλή υπόθεση -και δεν είναι ο μόνος. Ο ΟΕΔΒ αποστέλλει στον εγχώριο Τύπο αλλά και στην εφημερίδα προμηθειών της Ευρωπαϊκής Ένωσης τη σχετική προκήρυξη, η οποία δημοσιεύεται και στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Στη συνέχεια, επιτροπή του ΟΕΔΒ αξιολογεί τις προσφορές. Και αφού εγκρίνει το Διοικητικό Συμβούλιο τα πρακτικά της επιτροπής, αυτή η τελευταία ανοίγει τις οικονομικές προσφορές.
    Αλλά δεν αρκεί οι προσφορές να κριθούν συμφέρουσες από την αρμόδια επιτροπή του ΟΕΔΒ και το ΔΣ να εγκρίνει τη σχετική εισήγηση, να ολοκληρώσει τον έλεγχο των δικαιολογητικών και να κατακυρώσει τα αποτελέσματα του διαγωνισμού. Το σχολικό βιβλίο πρέπει να κάνει μια "στάση" στους Αμπελόκηπους, όπου το Ελεγκτικό Συνέδριο έχει την υποχρέωση να προχωρήσει στο λεγόμενο προσυμβατικό έλεγχο.
    Φέτος, το ταξίδι σκάλωσε σε αυτήν την απόφαση. Εάν έπνεαν ούριοι άνεμοι, όπως συνέβαινε συνήθως, με μια κοινή απόφαση των υπουργείων Οικονομικών και Ανάπτυξης το κονδύλι θα αποδεσμευόταν από το Γενικό Λογιστήριο του Κράτους (σ.σ. εδρεύει στην πλατεία Κάνιγγος) και το χαρτί θα έφτανε στις αποθήκες του Οργανισμού Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων στον Ασπρόπυργο. Θα ακολουθούσε νέος μειοδοτικός διαγωνισμός, ο οποίος θα ήταν διεθνής αφού το κονδύλιο εκτύπωσης και βιβλιοδεσίας φτάνει τα 5,5 εκατ. ευρώ. Το "ταξίδι" θα μπορούσε επομένως να συνεχίζεται σε τυπογραφεία της Ευρώπης. Όλα αυτά τα χρόνια, πάντως, κανένας αλλοδαπός τυπογράφος δεν προσφέρθηκε να τυπώσει τα βιβλία της ελληνικής μαθητιώσας νεολαίας.
    Κάπου εδώ, η τύχη των σχολικών βιβλίων μοιράζεται ανάμεσα σε τυπογραφεία της Αθήνας, του Βόλου, της Θεσσαλονίκης ή του Πύργου. Ο ΟΕΔΒ έχει φροντίσει στο μεταξύ να χωρίσει τα βιβλία σε κατηγορίες, ή σε "πακέτα" όπως λέγονται στην αργκό του οργανισμού. Κάθε "πακέτο" περιλαμβάνει για λόγους ισονομίας μεγάλα και μικρότερα βιβλία αλλά και διαφόρων βαθμίδων (τετράχρωμα, δίχρωμα, μονόχρωμα).
    Το χαρτί ταξιδεύει στον Πύργο ή στον Βόλο και επιστρέφει τυπωμένο και βιβλιοδετημένο στις αποθήκες του ΟΕΔΒ στον Ασπρόπυργο. Και τότε, ακολουθεί νέος διαγωνισμός για τη μεταφορά των βιβλίων στις σχολικές επιτροπές απ' όπου θα διανεμηθούν στα σχολεία για να καταλήξουν στις τσάντες των μαθητών.
    Κατά μέσο όρο, το κόστος κάθε βιβλίου είναι 0,8 ευρώ. Σε αυτό το κόστος περιλαμβάνεται και η αποζημίωση που παίρνουν κάθε χρόνο οι συγγραφείς -εκτός και αν το εγχειρίδιο έχει συμπληρώσει μια εικοσαετία κυκλοφορίας οπότε η ύλη του θεωρείται περιουσία του κράτους.
    Σε κάθε περίπτωση, με την παράδοση στους μαθητές κάθε βιβλίο ακολουθεί τη δική του πορεία. Άλλα διαβάζονται και άλλα γεμίζουν σημειώσεις και υπογραμμίσεις. Άλλα παραμένουν κλειστά όλο τον χρόνο και κάποια σκίζονται ή καταλήγουν στην πυρά.
    Στην εποχή του Διαδικτύου και των e-book, πάντως, η περιπέτεια του σχολικού βιβλίου, έτσι όπως το γνωρίζαμε μέχρι σήμερα, μοιάζει να φτάνει σιγά-σιγά στο τέλος της. Ο Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, εξάλλου, κλείνει οριστικά τις πύλες του στο τέλος του χρόνου, έπειτα από σχεδόν οκτώ δεκαετίες λειτουργίας. Έτσι κι αλλιώς, κανένας μαθητής δεν θα έμπαινε στον πειρασμό να κάψει στο τέλος της χρονιάς τον υπολογιστή του ή την ψηφιακή του πλατφόρμα με την διδακτική ύλη.