ΣΤΗ ΔΙΝΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΚΡΙΣΗΣ |
Strange days have found us...
Τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο ο κόσμος συγκλονίζεται από την κατάρρευση των τιμών των μετοχών στα χρηματιστήρια και τις χρεοκοπίες τραπεζών που για πολλά χρόνια πρωταγωνιστούσαν στην οικονομική ζωή των ανεπτυγμένων χωρών. Η χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε πριν από ένα χρόνο στις ΗΠΑ, με σπινθήρα την αδυναμία πολλών δανειοληπτών να πληρώσουν το χρέος τους στις τράπεζες από τα στεγαστικά δάνεια που είχαν πάρει, επεκτείνεται και βαθαίνει, παίρνοντας χαρακτηριστικά παγκόσμιας διαρθρωτικής κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος. Η διεθνής οικονομία οδηγείται σε ύφεση, με όλες τις αρνητικές συνέπειες που μπορεί να έχει κάτι τέτοιο στην απασχόληση και στο επίπεδο ζωής των λαών. Πολλοί κάνουν λόγο για το τέλος του νεοφιλελευθερισμού και την επανεμφάνιση πρακτικών κρατικού παρεμβατισμού. Ωστόσο, για την ώρα, κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί μιλούν για τις «ακρότητες» του νεοφιλελευθερισμού χωρίς να αμφισβητούν τη «θρησκεία» τους: την «ελευθερία της αγοράς» σε παγκόσμια κλίμακα, που είναι το υπόβαθρο της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας. Για ένα απροσδιόριστο προς το παρόν χρονικό διάστημα, θα αντιμετωπίσουμε όλοι ένα δύσκολο οικονομικό και εργασιακό περιβάλλον, που δεν μπορεί να μην έχει επιπτώσεις στη ζωή μας και στην καθημερινότητα μας. Ήδη βλέπουμε να οξύνονται οι κοινωνικές ανισότητες και να αυξάνονται οι νεόπτωχοι στις χώρες του κέντρου. Η διευρυνόμενη φτώχια, εδώ και καιρό, έχει πάψει να είναι υπόθεση του Τρίτου Κόσμου και μόνο. Η οικονομική κρίση κλονίζει και την πολιτική ηγεμονία των ΗΠΑ, η οποία διαρκεί εδώ και 60 χρόνια περίπου αλλά ίσως τώρα να βρίσκεται προς το τέλος της. Οι πόλεμοι σε Αφγανιστάν και Ιράκ εξελίχθηκαν σε φθοροποιός στρατιωτικές περιπέτειες με μεγάλο κόστος και πολύ αμφίβολη αποτελεσματικότητα. Ωστόσο, μέσα στις χώρες της καπιταλιστικής μητρόπολης δίνεται ένας άλλος πόλεμος κατά της «τρομοκρατίας», εξίσου αληθινός, με τα εκτεταμένα σχέδια καταστολής, επιτήρησης και κρατικής βίας - ένας διαρκής πόλεμος κατά της κοινωνίας. Και να μην παραβλέπουμε κάποιες γεωπολιτικές εξελίξεις μείζονος σημασίας: τα γεγονότα του Καυκάσου, τον προηγούμενο Αύγουστο, έδειξαν ότι η Ρωσία επανακάμπτει ως ισχυρή δύναμη, διεκδικώντας εδάφη και ζώνες γεωπολιτικής επιρροής τόσο στη γειτονιά της όσο και, σε κάποιο βαθμό, έως τη μακρινή Καραϊβική. Η Λατινική Αμερική, που μέχρι πρόσφατα ήταν η «πίσω αυλή» των ΗΠΑ, στρέφεται αφενός σε διαδικασίες περιφερειακής ολοκλήρωσης και απεξάρτησης από το βορειοαμερικανικό κεφάλαιο και αφετέρου παρουσιάζεται πρόθυμη για οικονομική ή/και πολιτικοστρατιωτική συνεργασία με χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα και το Ιράν. Η Ινδία εμφανίζεται στο προσκήνιο ως ισχυρή βιομηχανική δύναμη, με αναβαθμισμένο ρόλο στη διεθνή πολιτική και οικονομία. Κάποιοι λένε ότι ο κόσμος του διεθνοποιημένου καπιταλισμού, από μονοπολικός τείνει να γίνει πολυπολικός και ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω γεωπολιτικές εντάσεις, ή και σε στρατιωτικές συρράξεις. Κάποιοι άλλοι λένε ακριβώς το αντίθετο. Η εμπειρία του μεσοπολέμου έδειξε ότι η φτώχια μεγάλων κοινωνικών μερίδων και τα αντικρουόμενα συμφέροντα των αρχουσών τάξεων διαφόρων κρατών μπορούν να καταλήξουν στον ρατσισμό, στον εθνικισμό, στον φασισμό και τελικά στον πόλεμο. Άλλοτε όμως μέσα από τις κρίσεις βγήκαν επαναστάσεις. Ξεκινώντας από τη θέση ότι ο άνθρωπος είναι ο δημιουργός της ιστορίας, υποστηρίζουμε ότι ο κόσμος της εργασίας, αλλά και όλων των αποκλεισμένων, είναι το υποκείμενο που μπορεί και πρέπει να παρέμβει στα κοινωνικά και πολιτικά τεκταινόμενα και να δώσει λύσεις, ή έστω απαντήσεις, στα πιεστικά προβλήματα των καιρών. Η Αριστερά των κινημάτων, της ανεξάρτητης κριτικής σκέψης και των προταγμάτων για δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη μπορεί να αποτελέσει τον πολιτικό φορέα για μια βιώσιμη διέξοδο από την κρίση. Σε προγενέστερες ιστορικές περιόδους προσπάθησε μέχρι και να αλλάξει τον κόσμο, έστω και αν τα πράγματα δεν κατέληξαν στο επιθυμητό τέλος. Σήμερα θα μπορούσαν άραγε τα πράγματα να είναι διαφορετικά; Οι μεγάλες οικονομικές κρίσεις, όπως αυτή που ζούμε φέτος, φέρνουν απώλειες και καταστροφές για πολλούς, αλλά και συγκέντρωση πλούτου και ισχύος για ορισμένους άλλους - είτε πρόκειται για επιχειρήσεις, είτε για κράτη ολόκληρα. Η Βραζιλία του Λούλα αισιοδοξεί ότι, μόλις πέσει ο κουρνιαχτός, ο απολογισμός της κρίσης θα την κατατάξει στο στρατόπεδο των ωφελημένων. Ο οικονομικός γίγαντας της Λατινικής Αμερικής δεν κρύβει τη φιλοδοξία του να αναδειχθεί μεγάλη περιφερειακή και διεθνής δύναμη, ισχυρός παίκτης σε μια νέα διεθνή τάξη πραγμάτων, που θα διαδεχθεί το τέλος της αμερικανικής μονοκρατορίας. «Τέλειωσε όλη αυτή η φιλολογία ότι η αγορά μπορεί να διορθώσει τα πάντα (...). Πέρασε ο καιρός που όλες οι αναδυόμενες χώρες ήμασταν εξαρτημένες από το ΔΝΤ(...). Τέλειωσε η εποχή όπου η Λατινική Αμερική δεν είχε δική της φωνή». Οι δηλώσεις αυτές του Λουίς σε ισπανούς δημοσιογράφους, την περασμένη εβδομάδα, αντανακλούν αυξημένη αυτοπεποίθηση, την οποία τροφοδοτεί όχι μόνο η διεθνής συγκυρία, αλλά και η δυναμική των εσωτερικών εξελίξεων. Με ποσοστά ανάπτυξης της τάξης του 6%- εξαιρετικά υψηλά για εποχές ισχνών αγελάδων - και με τη δημοτικότητα του Λούλα να εκτοξεύεται στο 80% στο μέσον της δεύτερης θητείας του, ο παλιός τορναδόρος που έγινε ηγέτης του Κόμματος των Εργατών έχει λόγους να βλέπει τον κόσμο λιγότερο γκρίζο από άλλους. Η οικονομική κρίση προκαλεί τόση ηθική φθορά των ΗΠΑ στη Λατινική Αμερική όση προκάλεσε ο πόλεμος εναντίον του Ιράκ στον μουσουλμανικό κόσμο. Οι χώρες της περιοχής υποχρεώθηκαν, τις δεκαετίες του '80 και του '90, να εγκαταλείψουν τις εθνικές, αναπτυξιακές πολιτικές τους και να υιοθετήσουν σκληρά νεοφιλελεύθερες συνταγές «εξυγίανσης» μόνο και μόνο για να δουν σήμερα τους αμερικάνους δασκάλους τους να χρεοκοπούν, παρότι λεηλάτησαν επί δεκαετίες τις οικονομίες των γειτόνων τους. «Εμείς διαβάσαμε τα μαθήματα μας, αυτοί όχι», λέει για τους Αμερικανούς ο Λούλα. Δικαιολογημένα χαιρέκακος, ύστερα από τόσα σαμποτάζ και απόπειρες πραξικοπημάτων, ο Ούγο Τσάβες της Βενεζουέλας δήλωσε: «Κάθε τόσο λένε ότι ο Τσάβες παραβιάζει τους νόμους της αγοράς. Τι κριτική δεν μου άσκησαν για την εθνικοποίηση της εταιρείας τηλεπικοινωνιών! Αλλά τώρα δεν ασκούν κριτική στον Μπους που εθνικοποιεί τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου. Σύντροφε Μπους, τι γίνεται; Ο σύντροφος Μπους βαδίζει προς τον ...σοσιαλισμό»! Σ' αυτό το υπόστρωμα στηρίζεται ο Λούλα για να αναλάβει ηγετικό ρόλο στην απόπειρα περιφερειακής ενοποίησης της Νότιας Αμερικής μέσω της νεοπαγούς Unasur. Ιδέα του Τσάβες, η Unasur έχει χαρακτήρα οικονομικής και πολιτικής ένωσης, που υπερβαίνει την κοινή αγορά Mercosur και την περιορισμένη στις Άνδεις CAN, οι οποίες, άλλωστε, καρκινοβατούσαν. Το εντυπωσιακό ντεμπούτο της Unasur έγινε, όπως γράψαμε σ' αυτές τις στήλες, με τη σύνοδο κορυφής που παρέσχε πολιτική προστασία στον αριστερό πρόεδρο της Βολιβίας Έβο Μοράλες απέναντι στις προσπάθειες αποσταθεροποίησης του από πς ΗΠΑ και την ολιγαρχία των πλούσιων περιφερειών. Με ισχυρότατο διπλωματικό μηχανισμό, συγκρίσιμο με τους αντίστοιχους των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, η Βραζιλία επιδιώκει να γίνει μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του OHE και αυξάνει σημαντικά τις στρατιωτικές της δαπάνες. Πρόσφατα έκλεισε μεγάλες συμφωνίες για συμπαραγωγή οπλικών συστημάτων με τη Ρωσία και για αγορά του πρώτου ατομικού υποβρυχίου της οπό τη Γαλλία. Οι εθνικιστικές τάσεις μπορεί προοπτικά να της στοιχίσουν και να υπονομεύσουν την ίδια τη δυναμική προς την περιφερειακή ενοποίηση. Για την ώρα, όμως, αυτά απωθούνται στο βάθος από το ασυγκράτητο τσουνάμι του αντιαμερικανισμού. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρόεδρος της Χιλής, Μισέλ Μπατσελέτ, η οποία βασανίστηκε από τη χούντα του Πινοτσέτ, είπε υπό τύπον ανέκδοτου στον αμερικανό πρεσβευτή: «Γιατί δεν έχει γίνει ποτέ δικτατορία στις ΗΠΑ; Μα, απλούστατα, γιατί δεν υπάρχει εκεί (...αμερικανική πρεσβεία»! ΠΑΛΛΑΣ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΣ
|